Trigger warning
Voor ik begin: ervaar je veel angst de laatste tijd? Deze tekst gaat over de klimaatcrisis en het kan mogelijk de angst in jezelf weer pijnlijk groot maken. De klimaatcrisis mag een gezonde dosis angst in onszelf aanraken, maar mijn advies is dit gebied alleen te betreden als je gezonde manieren gevonden hebt om met de angst in jezelf om te gaan. Als angst een thema is in je leven, wil ik tegen je zeggen: je hoeft niet alles te lezen, je hoeft niet alles maar ‘aan te kunnen’. Ik weet dat zij die worstelen met angstgevoelens vooral heel goed voor zichzelf mogen zorgen in deze al moeilijke tijd. Je mag selectief zijn in de informatie die je tot je neemt. Geef jezelf die zelfzorg waardoor jij een open, warm en vriendelijk mens kan zijn naar al het leven om je heen. Liefs
—
Dit wordt een lange brief. Dus pak er iets te drinken bij. ;-)
1998:
In mijn kleine kamertje, helemaal voor mezelf nu ik niet meer een stapelbed hoef te delen met mijn broer, hangt een kalender van de Spice Girls aan de muur. Ik ben Victoria Beckham, zeg ik geregeld tegen mijn vriendinnen, die zelf ook een Spice Girl uit hebben gekozen om zich mee te identificeren. Over Emma wordt nog gevochten. Geri wordt door niemand gekozen. Op mijn cd-speler draait een nummer van Britney Spears waarmee ik in mijn eentje vals meeblèr. Buiten mijn raam roeken duiven een veel mooier lied van een beginnende lente.
Ik lig op bed en teken in mijn dagboek honderden hartjes voor de zoveelste jongen waar ik verliefd op ben. Het dagboek heeft een slotje, maar geregeld opent een van mijn broers mijn dagboek om het te lezen en plaagt me later met mijn nieuwste verliefdheid. Desalniettemin blijf ik in dat dagboek schrijven, want ik heb het nodig om te schrijven en om zo te begrijpen wat er door me heen gaat.
Hier ben ik mee bezig, maar ik ben niet bezig met de staat van de natuur en hoe er toen sinds een jaar of tien rapporten werden opgemaakt over de opwarming van de aarde en de desastreuze gevolgen die dat voor het leven op aarde zal hebben. Waaronder de mensheid. En hoe die opwarming niet betekent dat we lekkerder weer gaan hebben in Nederland, ‘beetje Spanje-achtig’, maar dat er twintig jaar later, nadat ik daar in mijn dagboek ijverig hartjes zat te tekenen, de hele wereld te maken heeft met de eerste aankondiging van de vele stormen, hittes, overstromingen en bosbranden. En dat er vele mensen, zoals jij en ik, die toevallig een andere huidskleur hebben en op een andere plek op onze aarde wonen, uit hun land moeten vluchten omdat hun thuis onbewoonbaar is geworden. Omdat de zon te heet en teveel is. De regen te weinig. Omdat geen gewas meer wil groeien in deze omstandigheden.
Dertig jaar geleden, kwamen een boel landen bij elkaar die plechtig beloofden dat ze verdere opwarming van de aarde zouden tegenhouden. Ze maakten alleen één fout: er zouden geen strafrechtelijke gevolgen zijn als een land zich niet aan deze belofte zou houden. Geen boetes, geen andere straffen, nada. Nu, zoveel jaar later, heeft geen enkel land er zich aan gehouden.
Waarom zou ik, als tienjarig meisje, daar in hemelsnaam aan gedacht hebben? Ik was jong en niemand die ik kende had het erover. Op school spraken ze nooit over de natuur of over het klimaat. Goed, ik hoorde eens iets over het ‘broeikaseffect’, maar wat was dat ook alweer?
Ik had als klein meisje nooit gedacht, dat…
…ik niet alleen in zo’n bizarre tijd zou opgroeien en dat er talloze bewijzen zouden zijn die de klimaatcrisis aantonen, maar dat een grote groep mensen ontkennend tegenover de feiten zouden staan voor hun eigen gewin. Ik had nooit gedacht dat we een overheid zouden hebben die het belang van bedrijven, van ‘business as usual’: met winst en groei als belangrijkste kenmerken, vooraan zet, in plaats van het belang van onze toekomst op aarde.
Ik dacht, als klein meisje, dat de overheid keuzes maakt die goed zijn voor ons allemaal?
…Ik had nooit gedacht dat wanneer dit aan de hand zou zijn, de crisis door bijna niemand letterlijk benoemd zou worden, maar dat er eerder eufemistisch over gesproken wordt. Nog steeds spreken de meeste mensen van een ‘klimaatverandering’, alsof het tij zo weer kan keren. En het heus niet zo verschrikkelijk is. In plaats van dat men het een crisis noemt, of, zoals ik het graag noem: een klimaat catastrofe. Of, zoals ik het nog veel liever noem, zonder er enige doekjes omheen te winden, omdat alle begrippen tekort schieten: de aarde wordt een onmogelijke plek om te leven als we niet direct ons destructieve gedrag richting de aarde en elkaar, veranderen.
Klimaatverandering, het klinkt nog te lief voor de harde realiteit waar we in leven.
Ik dacht, als klein meisje, dat als er echt iets aan de hand zou zijn, dit letterlijk benoemd zou worden? En iedereen er iets tegen zou doen?
….Ik had nooit gedacht dat als ik eindelijk volwassen zou zijn, ik bij mezelf zou merken dat ik het moeilijk vind om hierover in het openbaar te praten. En dat ik, terwijl ik dit schrijf, denk: schrijf hier niet over, Anne. Hier schrikken mensen van. Dit geloven andere mensen niet. Iedereen gaat je nu stom vinden.
Maar, ik word er juist zo moe van dat onze overheid het niet letterlijk benoemd zoals het is. (Behalve sommige partijen.) Er is een klimaatcrisis. Punt uit. Dus waarom zou ik, als ik me erger aan het gebrek aan moed van de overheid, ook erover zwijgen?
Ik dacht, als klein meisje, dat ik later moedig zou zijn?
…. Ik had nooit gedacht dat ik het moeilijk zou vinden om hierover te spreken, om verschillende redenen, waaronder: ik vind het moeilijk om dit besef, van stervend leven op aarde, wezenlijk voor mezelf te maken. Ik merk altijd een ontkenning in mezelf op. Ik denk: ‘het zal heus niet zo’n vaart lopen’. Ik wil gewoon door leven, ‘normaal doen’. Ik wil nog kunnen vliegen naar Spanje. Naar Amerika. Ik wil de monarch butterflies nog zien voordat ze straks zijn uitgestorven. Ik wil een reis met sledehonden door Lapland. Ik wil nog gewoon vlees en kaas eten en melk drinken, zonder te moeten nadenken aan de CO2-uitstoot die het kost. Of dat het graan, soja en water dat de dieren krijgen die door ons worden opgegeten, ten koste gaan van een heleboel levens én bossen op aarde (en levens in die bossen). Bossen die we hard nodig hebben om de CO2-uitstoot terug te dringen. Ik wil chips eten zonder dat ik op de verpakking moet kijken of er palmolie in zit. Ik wil heel zalando leegkopen. Ik wil in een auto zitten omdat het me sneller brengt naar mijn lieve ouders en andere familieleden. Ik wil nieuwe spullen. Ik wil goedkope boeken op amazon kopen. Ik wil geloven dat we deze luxe niet in onze generatie hoeven op te geven, dat het geleidelijk aan zal veranderen op een minder pijnlijke wijze. Ik wil helemaal niet weten dat de spullen die ik heb, ten koste zijn gegaan van grote delen land én mensen op aarde. En dat dit moderne kolonisatie is. Ik wil dit he-le-maal niet schrijven. Ik haat het om dit te schrijven. Om dit te weten.
Ik wil de andere kant op kijken en erop vertrouwen dat andere mensen het wel oplossen.
Ik vind het moeilijk om erover te spreken, want… wie ben ik nou? En wat weet ik hier nou van af? Dit is niet mijn expertise, dus ik kan er maar beter mijn mond over houden. Ik leef mijn leventje wel. En ik probeer af en toe iets goeds te doen zoals afval oprapen, maar dit? Dit is toch veel te, véél te, groot?
Maar meer en meer zie ik dat het idee van ‘andere mensen die dit wel op zullen lossen’, en de overtuiging dat ‘ik ergens alleen over mag praten als ik er verstand van heb’, illusies zijn. Goed, er zijn een handjevol mensen die veel kennis hebben over de klimaatramp die er heel goed over kunnen praten, veel beter dan ik, maar uiteindelijk zijn dat er te weinig om een verschil uit te kunnen maken. We hebben méér mensen nodig. Dat maakt dat ‘andere mensen die het wel zullen oplossen’ niet bestaan, maar slechts ‘mensen’ overblijven. ‘Mensen die het oplossen’. Mensen, dat betekent: jij en ik.
Ik hoor bij de grote groep volwassenen die keuzes maken die direct onze toekomst beïnvloeden. Jaren geleden waren het andere volwassenen die dit huidige moment, waarin we nu leven, hebben bepaald. En nu ben ik van de nieuwe lichting die het landschap van de toekomst bepaalt met wat ik nu wel of niet besluit te doen. Wie of wat ik nu wel of niet steun. Waar ik mijn mond over besluit te openen of waar ik, nog iets langer, over zwijg.
Niets zeggen, realiseer ik me steeds meer, betekent dat ik indirect dat steun wat ik niet wil steunen. Mijn mond openen, betekent dat ik me verzet tegen wat niet klopt en meestrijd voor een toekomst waarin leven mogelijk is. Want, zo simpel is het. Als we doorgaan op de oude manier, is er geen leven meer mogelijk op aarde. Wat een bizarre, harde realiteit is dit… Wat een nachtmerrie. Wat een slechte film.
Als klein meisje dacht ik dat de problemen waar ik later, als ik groot ben, mee te maken zou krijgen, de normale problemen zouden zijn: een baan hebben, een huwelijk goed houden, kinderen liefdevol en goed verzorgen en gelukkig proberen te zijn tussen alles van dat, maar nu blijkt dat we náást dit, ook over de hele wereld te maken hebben met veel grotere problemen.
Ik had dit nooit gedacht. En ik wil er ook liever niet aan denken. Maar ik zie dat mijn ongeloof en mijn ‘geen zin hebben in’ ons niet verder helpt. Dat kleine meisje in mij mag haar verbazing en weerzin voelen, maar de volwassen vrouw in mij begrijpt dat er werk aan de winkel is. Als zij die ons land leiden het niet letterlijk zeggen, dan zullen wij het moeten zeggen: het leven op aarde is aan het sterven omdat ons geniale ecosysteem vernietigd is én wordt door invloedrijke bedrijven en de kleine keuzes die we zelf maken, waarmee we deze grote invloedrijke bedrijven steunen.
Ik begrijp dat die laatste zin nog steeds moeilijk is om te verteren voor velen. Ik gok dat er bij veel mensen, waaronder ikzelf, nog steeds een prominent aanwezige stem is die zegt: “Nou, nou, dat zal wel meevallen. Dat moeten we nog maar eens zien.”
God, wat is de innerlijke weerstand groot om dit onheilspellende besef van een stervende aarde, door ons eigen toedoen, te accepteren…
Ik denk dat we ons eerst een weg door die weerstand heen moeten zien te knagen.
Waar komt de weerstand vandaan? Wat ligt eronder?
Is het omdat we onze luxe en ons levensgemak niet op willen geven? Of is het omdat een overheid geen leiding hierin neemt? En we naar een krachtige leiding verlangen?
Is het omdat we niet weten hoe we om moeten gaan met het enorme gewicht van onze eigen rol in de klimaatcrisis? Dat we niet weten hoe we de verantwoordelijkheid kunnen dragen, als volwassenen? Hoe we de pijn kunnen doorvoelen, de ‘schuld’ kunnen zien en in actie kunnen komen voor het goede? Vinden we dit moeilijk omdat we in een cultuur leven waarin afleiding van pijn, in plaats van onszelf ermee te confronteren, de manier van leven is? Is het omdat we amper een band hebben met de natuur? Is het omdat we niet met het idee van een klimaatcrisis zijn opgegroeid en het ineens zo ‘plots’ voelt? Of, is het, zoals ik pas geleden hoorde, dat een groot fossiele brandstof bedrijf, genaamd Exxon Mobil (de Shell van Amerika) in de jaren 70 een grote marketingcampagne is gestart om verwarring rondom de klimaatcrisis te zaaien? Omdat dit bedrijf inzag dat de klimaatcrisis hun einde zou zijn? (Zie dit artikel van the guardian. Of deze podcast: Drilled, waarin een journalist dit helemaal uitpluist.) En zijn we dus slachtoffer van een afschuwelijke, perverse marketingcampagne door een groep mensen die hun grote huizen en hun dure auto’s niet wilde verliezen? Is het omdat we niet weten hoe we erover moeten praten met de mensen om ons heen, omdat we in onze cultuur sowieso al weinig vaardigheden hebben om dat wat moeilijk is, samen te dragen? Is het omdat we al jarenlang gevangen zitten in de val van individualisme? Is het omdat we vermoeden dat als we al het gemak, alle luxe, alle spullen, alle vakanties, etc op moeten geven, we ons gaan realiseren hoe eenzaam we eigenlijk zijn? En dat we ons gaan realiseren dat we geen idee hebben hoe we ons geluk en ons plezier moeten halen uit het leven zonder dat alles?
Heb jij een idee?
Het komende jaar zal je van mij niet alleen teksten krijgen over de moeilijkheden in het dagelijks leven, zoals eenzaamheid of ziek van verlangen-zijn (aankomende zondag ontvang je een Ziek van verlangen blog), maar ook over ons klimaat. Ik noem dit mijn Aardedagboek. Het dagboek waarvan jij het slotje mag openmaken en, zoals mijn broer ooit deed, mee mag lezen. Sommige teksten zullen over mijn houding gaan naar de klimaatcrisis, zoals deze tekst, maar andere teksten zullen een wat meer poëtische inslag hebben waarin ik laat zien hoe ik naar de aarde heb leren kijken als een levende entiteit. Ik vind het enorm spannend om dit met je te delen. De harde stem in mij die mij veilig wil houden (waar ik binnenkort een lezing over zal delen!), hield me stevig op mijn plek en heeft me verboden het te doen. Eerder zag ik dat als reden om het niet te doen. Tegenwoordig is de overtuiging om het daarom niet te doen, ergens achter een deurklink of stoel blijven haken. Ik weet niet waar. Ik weet niet hoe. Maar ik heb weinig meer wat me tegenhoudt. Dus ik begin vanaf vandaag met delen.
Op naar een moediger leven.
Eco inspiratie
* Wil je weten wat er eigenlijk uit het laatste klimaatrapport kwam? Dit korte artikel van de Correspondent helpt een beetje (!) om duidelijkheid te krijgen. Als je een beetje op mij lijkt, snap je nog steeds de helft niet van wat er staat. Maar als je die andere helft maar begrijpt. Die toont al genoeg.
* Dit gedicht van Jane Hirshfield vind ik prachtig. Ik lees ‘m hieronder voor je voor. Mét een ander citaat van haar over verantwoordelijkheid nemen over de tijd waarin we leven. (Het is in het Engels.)
Citaat Jane Hirshfield, OnBeing:
“But that then becomes, far beyond that, my sense of, I have been given this life. I have been given this existence, these years on this Earth, to accept what has come into my lifetime: wars, loves, trucks, betrayals, kindness. I must take them. I must find a way to live in this world. You can’t refuse it. And along with the difficult is the radiant, the beautiful, the scent of the herbs, the “cardamom, star anise, long pepper, cinnamon, hyssop” that cover all of the spices of the globe, and our hands, our 54 bones, our 10 fingers, the intimacy with which each one of us enters the life of all of us and takes what comes to our own door and figures out, what is our conversation? What is my responsibility? What must be suffered? What can be changed? What can I know? How can I meet this in a way which both lets me open my eyes the next day and also, perhaps, if I’m lucky, can be of service to a changed future?”
*Afgelopen woensdagavond was Sjoukje Heimovaara van de universiteit van Wageningen te gast bij Nieuwsuur. Ze heeft me enorm geraakt. Heimovaara is een fijne, intelligentie en heldere vrouw die uitlegt welke belangrijke vragen de overheid zich mag stellen met betrekking tot landbouw in ons land. Een verhaal mét respect voor de boer. Je vindt het fragment hier terug.
* Al een tijdje volg ik Fredo de Smet. Een Belgisch denker die op zijn Substack op een begrijpelijke en open wijze spreekt over de klimaatcrisis en hoe we als samenleving de transformatie mogen maken in een ander collectief gedachtengoed. Hij noemt het de 22nd renaissance. Ik heb geregeld mijn ‘zondagmomentje’ met zijn werk. Hij heeft me indirect aangemoedigd hier over te gaan schrijven. Dankje, Fredo. Maar dat weet je wel. ;-)
* Op AppleTV staat sinds kort de serie Extrapolations waarin er fictieve beelden en verhalen worden gemaakt die gaan over de catastrofes waar we met z’n allen mee te maken gaan krijgen. Ik vond het niet de allerbeste serie ooit, maar er zitten hele sterke punten in die een maand abonnement en de tijd die ik erin stopte, de moeite waard maakten. Ik kreeg nog meer gevoel bij de ernst van de noodzaak van waar we nu in zitten. Het is belangrijk beelden te maken bij wat we mee gaan maken.
* De muzikante Anohni, vroeger Antony and the Johnsons genaamd, heeft een krachtig nieuw album uitgebracht waarin ze zingt over transhaat en over de klimaatcrisis. Het album heet: My Back Was A Bridge For You To Cross.
Op een van haar nummer zingt ze: Why am I alive now? Dit is een moeilijke vraag die ik mezelf ook stel. Waarom juist nu, in deze tijd? En hoe kan ik voorbij de verbazing en eventuele ontkenning in mezelf gaan en verantwoordelijkheid nemen voor de tijd waarin ik leef? Hoe kan ik in plaats van een toeschouwer, een participant zijn van de verandering die ik wil zien in de wereld?
Wat ben ik blij Anne dat je die stem van twijfel die zei ‘wie ben ik nu?’ niet hebt laten winnen! Ik weet zo zeker dat we het naast de expert stem juist nog meer nodig hebben om van elkaar te horen hoe pijnlijk (en niet leuk) het is om de ernst van deze situatie tot ons door te laten dringen. En we dan op basis daarvan steeds vaker ‘de juiste keuzes’ kunnen maken (whatever that may be..ik weet het zo vaak ook niet. Wat is nu echt helpend voor de wereld?)
Ik herken me in zoveel van wat je zegt. En juist dat helpt mij, naast al die expert stemmen (waar ik juist soms zo angstig van wordt en dan verlammend werken) om het allemaal beter te begrijpen en ook echt aan te kunnen kijken. Dus kijk er enorm naar uit om je Aarde dagboek te lezen 💛
Hier met steeds meer mensen samen instaan voelt echt bemoedigend en hoopvol. En ja, goede vraag: wat bedoel ik precies met de ‘juiste keuzes’? Ik denk vooral aan ‘juist’ in de zin van ‘met de grootse impact’.
Is dat naast geen vlees ook geen melk en kaas meer? Nooit meer vliegen? Alleen nog tweedehands kopen? De auto morgen wegdoen? Of gewoon minderen met dit alles?
En een ‘juiste keuze’ die ik ook erg lastig vind is klimaatactivisme, want gaat dat dan echt het verschil maken? Al had ik net wel ineens een ingeving. Misschien is de meerwaarde van klimaatactivisme voor een belangrijk deel ook dat ‘er samen in staan’ en geeft dit kracht (ook bij het maken van al die moeilijke of ja, vooral niet altijd leuke, keuzes)